آواهای کم‌شنیده از دیروز تا امروز • علی‌ اکبر شیدا

تهیه کننده و مجریان: میترا خلعتبری / اسکندر آبادی

پخش شده از بخش فارسی دویچه وله در آلمان

تاریخ انتشار پادکست: ۳۰ آذر ۱۴۰۲

copyright ©Deutsche Welle

در پادکست این هفته "آواهای کم‌شنیده از دیروز تا امروز" و در شب یلدا از ترانه "دل شیدا" یا "شیشه می در شب یلدا شکست" یادی کردیم. این تصنیف قدیمی منسوب به علی‌ اکبر شیدا است. با او که بنا به روایات، مهم‌ترین تصنیف ساز معاصر ایران است بیشتر آشنا شوید.

علی اکبر شیدا، موسیقیدان، شاعر، ترانه‌سرا و خوشنویس پسر شاه ولی و بنا به برخی روایت مرشدعلی متولد ۱۲۲۲ در شیراز بود.

حبیب الله نصیری‌فر در کتاب "مردان موسیقی سنتی و نوین ایران" درباره او نوشته است: «شیدا در تهران به درویشان خانقاه صفی علی‌شاه پیوسته بود و تا پایان عمرش در این خانقاه ماند. در همین دوره هم بود که یکی دیگر از تصانیف او به نام "مولود نبی" ساخته شد.»

علی‌اکبر شیدا در موسیقی ایرانی نقش بسیار مهمی دارد، به گونه‌ای است که اگر بتوانیم دوره‌ای را به عنوان دوره معاصر موسیقی ایرانی بدانیم، بی‌گمان شیدا از پیشگامان این دوران است.

او همراه با میرزا عبدالله که واسطه‌ انتقال مدون ردیف‌های موسیقی دستگاهی ایران است، تحولی عظیم در موسیقی ایران شکل دادند.

از شیدا تقریبا ۲۲ تصنیف باقی مانده است اما درباره برخی از این تصانیف تردیدهایی وجود دارد، برای مثال درباره تصنیف "دل شیدا" که در میان ایرانیان به "شیشه می در شب یلدا شکست" هم معروف است، استاد فرامرز پایور، موسیقیدان و نوازنده سنتور معتقد است، این تصنیف ساخته ظهرالدوله است.

علی‌خان ظهیرالدوله سیاستمدار اما موسیقیدان برجسته‌ای بود و سازهای ویولون و پیانو را به خوبی می‌نواخت.

از سوی دیگر برخی موسیقیدانان دیگر مانند استاد محمدرضا شجریان تصنیف "دل شیدا" را که با اشعار دیگر و یا بندهای دیگری از شعر اصلی هم خوانده شده را منسوب به شیدا می‌دانند.

شجریان در بروشور آلبوم "رسوای دل" خود نیز این تصنیف را سروده و ساخته شیدا ذکر کرده است.

در سال‌های اخیر بسیاری از خوانندگان این تصنیف را بازخوانی کرده‌اند که ما نیز در این برنامه گلچینی از این اجراها با صدای خوانندگانی هم چون محمدرضا شجریان، مرضیه، شهرام ناظری، سیما مافیها، خاطره پروانه، رضوی سروستانی و وحید تاج را انتخاب کرد‌ه‌ایم.

علی اکبر شیدا در سال ۱۲۸۵ در همان سالی که فرمان مشروطیت به امضا رسید، در تهران درگذشت.