مسئله کمبود توجه و تمرکز (ADHD)👨🏫دکتر آذرخش مکری
دکتر آذرخش مکری، روانپزشک و عضو هیئتعلمی دانشگاه علومپزشکی تهران
بیش فعالی اختلالی است که کودک در آن مبتلا به پرتحرکی، بی توجهی و رفتارهای ناگهانی می باشد. حدود 5 درصد کودکان به این اختلال مبتلا هستند که هر روز این آمار، رو به افزایش است. در پسران شایع تر از دختران است. ممکن است در بعضی علائم پر تحرکی و رفتار های ناگهانی، بیشتر دیده شود که به آن ADHD یا Attention Deficit Hyperactivity Disorder می گویند و یا در گروهی علائم بی توجهی بیشتر یافت شود که به آن ADD یا Attention Deficit Disorder می گویند.
به نظر می رسد علت آن بیشتر نقص در تکامل سیستم اعصاب باشد. کودکان مبتلا احتمالاً در قسمت هایی از مغز که مسئول توجه و تمرکز و تنظیم فعالیت های حرکتی می باشد، دچار نقص جزئی هستند. توارث و ژنتیک می تواند در این اختلال نقش داشته باشد. همچنین در بعضی موارد در جریان حاملگی یا زایمان یا پس از آن، صدمات جزئی به ساختمان مغز وارد می شود که می تواند باعث بروز این مشکل گردد.
این اختلال نوعی شرایط روانی است که در آن از توجه و تمرکز بر کارهای ساده (مانند نشستن بر صندلی) تا کارهای پیشرفته (درس خواندن و …) تأثیر می گذارد. کودک بیش فعال به علت تمایل به فعالیت زیاد نمی تواند بر روی صندلی بند شود و مرتباً با دست و پای خود بازی می کند، حواسش با محرک های ساده محیطی پرت می شود و نمی تواند درس بخواند، صبور نیست، نمی تواند در بازی های گروهی نوبت را رعایت کند، در کلاس اگر معلم سؤالی از او بپرسد قبل از پایان سؤال، جواب را می دهد، در خانواده و جمع آشنایان در حین صحبت فرد، صحبت او را قطع می کند، لوازم ضروری خود را در خانه یا مدرسه گم می کند و … . بیش فعالی بر روی حالت روانی نیز تأثیر می گذارد و کودک بیش فعال در عرض چند ثانیه بدون دلیل منطقی از کودک حرف گوش نکن به کودک مطیع تبدیل می شود، کودکی که تا دیروز درس می خواند، امروز تصمیم به نرفتن به مدرسه می گیرد و یا تا دقایقی قبل با پدر خود قهر بود، او را در آغوش می گیرد. این تغییر حالات روانی در کودک ادامه دارد که قابل کنترل نیست که خود باعث آسیب به وضعیت روانی خانواده شده و برخوردهایی متفاوت را از سوی خانواده، مدرسه و آشنایان با کودک در پی دارد. تمام کار هایی که نیاز به توجه و پیگیری دارد، در این کودکان مختل است.
بعضی از این مشکلات:
مشکل داشتن در تمرکز و به خصوص متمرکز ماندن بر یک کار.
جهش از یک کار بر کار دیگر بدون تمام کردن کار قبلی که این امر موجب افزایش ترک تحصیل این گونه افراد می شود.
مشکل در پیگیری کارهای مختلف بر اساس دستور العمل به دلیل توقف در توجه و تمرکز و نتیجه آن ناتمام ماندن بیشتر کارها در این گونه افراد.
فراموش کردن کارهای ساده و روزمره مانند انجام تکالیف… .
تصمیم با عجله و بدون فکر در کارها
دست زدن به کار های پر مخاطره
ور رفتن با صندلی در هنگام نشستن و یا حرکت دائمی پاها و دست ها به گونه مضطربانه.
خستگی ناپذیر بودن کودک به علت انرژی بیش از حد.
حرف زدن بیش اندازه که این امر باعث ناموفق ماندن در کارهایی که نیاز به سکوت دارند، می شود. مانند گوش دادن به درس یا دادن امتحان.
ایجاد تصادفات بیشتر رانندگی به علت پرت شدن ساده حواس به ضبط و موبایل یا صحبت های دوست و همراه در ماشین.
و اساساً در تمامی کارهایی که نیاز به فعالیت ذهنی پیوسته دارند.
در بعضی موارد نشانه های ADHD در فرد، با بالغ شدن کاهش می یابد و حتی بیش فعالی فرد بسیار کمرنگ می شود و گاه از بین می رود ولی برخی از نشانه ها مانند ضعف توانایی در سازماندهی و توجه طولانی، ماندگار می ماند. علاوه بر این در نیمی از کودکان این حالت در هنگام بزرگسالی نیز نشانه های اصلی را به همراه دارد.
تمام نکاتی که در بالا ذکر شد متعلق به کودکانی است که سطح ذهنی عادی دارند و یا حتی باهوش هستند. در مورد کودکان با تأخیر رشد ذهنی همه این موارد صادق است. به علاوه ضعف هوشمندی و ضعف توانمندی فرآیندهای ذهنی که مسأله را پیچیده تر می نماید.
عاملی که به کمک کودک باهوش این امکان را می دهد که وقتی به سن 6 سالگی رسید و یا قدری بزرگتر شد، مشکل بیش فعالی برایش تعریف شود و از خود او کمک جهت رفع مشکلش گرفته شود، به هیچ وجه در مورد کودکان با تأخیر رشد ذهنی مقدور نیست. در نظریات جدید یکی از راه حل های مؤثر برای کودکان و بزرگسالان با مشکل بیش فعالی این است که با آگاهی هایی که به او داده می شود از طریق رسانه ها، مقالات، اینترنت و … بیش فعالی را خوب بشناسد و بداند که به آن مبتلاست و جهت کمرنگ شدن این معضل، همراهی مفید داشته باشد. این راهکار تا کنون پاسخ قابل توجهی داشته است و در بسیاری موارد با نکته های مفید و سودمند، شخص را به سمت بهتر شدن کشانده است. واقعیت این است که هرچه شخص بیش فعال آگاهتر باشد، بیشتر حریف مشکلات خود می شود و متأسفانه این راهکار مؤثر در مورد کودکان با ضعف هوشی و دیرآموزان پاسخ نمی دهد و در نتیجه مشکل خانواده، مربیان و اطرافیان را بیشتر می کند که در این مورد در پایان این مقاله توضیح خواهیم داد.
علت ADHD :
اصلی ترین سؤال در این قسمت این است که بیش فعالی ذاتی است یا اکتسابی. با اینکه دلایل ADHD به درستی هنوز مشخص نشده است ولی محققین بر این باورند که اصل بیش فعالی، ژنتیکی است و در مواردی از والدین به ارث می رسد. علاوه بر این در کودکانی که زود به دنیا می آیند و یا نارس هستند از نظر جمعیت آماری بیشتر دیده شده است. علاوه بر این بیش فعالی در پسران 3 برابر دختران گزارش شده است که این امر می تواند به علت تشخیص های بیشتر و بالا رفتن سطح آگاهی خانواده ها باشد. برای مثال در 20 سال قبل اگر علائم بیش فعالی در کودکی دیده می شد، خانواده ها رویکرد متفاوتی را نشان می دادند ولی امروزه همان خانواده به مشاور و دکتر اعتماد می کند و هنگامی که بیش فعالی در کودک آنها تشخیص داده می شود به دنبال راهنمائی می گردد. این تفاوت رویکرد موجب شده که آمار تشخیص بیش فعالی رو به افزایش باشد.
در مغز انسان سلول هایی هستند به نام سلول های فرستنده عصبی Neurotronsmitters که نقش ارسال پیام از مغز و بالعکس را دارند، نیز همین سلول ها ماده ای به نام Dopamin دارند که باعث تحریک بخش تمرکز ذهن می شوند، بنابراین با کم شدن این ماده شیمیایی، بخش تمرکز ذهن به صورت طبیعی تحریک نمی شود و در این افراد علائم ADHD دیده می شود.
درمان ADHD :
درمان سریع، کامل و قطعی برای بیش فعالی وجود ندارد اما علائم آن قابل کنترل هستند. یعنی می توان بیماری و نشانه های آن را کاهش داد و با توانبخشی و به کارگیری روش های روان درمانی، این گونه افراد را با شرایط محیطی سازگارتر کرد حتی کمک کرد که نوع عادی زندگی را در پیش بگیرد و به درس و کار مشغول شوند. برخی از افراد نیاز بیشتری در زمینه توجه دارند و برخی دیگر در زمینه فعالیت. بنابراین برای افراد مختلف حالت های مختلف و به تناسب آن درمان های متفاوت را باید به کار گرفت.
روش های رایج توسط دکتر ها و روانشناس ها به کارگیری دارو، مشاوره برای فرد و خانواده، به کارگیری روش های جدید در زندگی آنها و تغییر مدرسه و برخی فعالیت ها می باشد نیز به کارگیری نحوه جدید آموزش و توانبخشی در مورد آن فرد.
برخی داروها به افراد مبتلا کمک می کند تا تمرکز خود را ارتقا بخشند. به علاوه در این افراد باید با نظریه پزشک متخصص دقت کرد که دارو به چه میزان و چند نوبت و برای چه مدت مصرف شود. از آنجا که شایع ترین این داروها "ریتالین" ضروری است که میزان آن به تناسب دلخواه والدین و مربیان کم و زیاد نشود و حتماً مطابق دستور پزشک مصرف گردد.
مشاوره والدین در این کار تأثیر بسیار مهمی دارد. باید مسائل و مشکلات کودک بیش فعال به درستی در نظر گرفته شود. تنبیه بدنی همیشه اثر سوء دارد و باید جداً از آن اجتناب کرد. تذکرهای نابجای آشنایان، اعتماد به نفس کودک را سرکوب می کند و منجر به ناتوانی او بر انجام کارهای حتی ساده می شود. او که به علت ضعف توجه و تمرکز، پیشرفت تحصیلی قابل قبولی ندارد، برای فرار از این مشکلات، تحصیلات را بی فایده می داند و سؤال هایی مانند اصلاً تحصیل به چه درد می خورد؟ و از این قبیل می پرسد. در این موارد برخورد های صحیح و معقول از جانب خانواده، صبر زیادی می خواهد. مادر و پدر، بچه ای را می بینند که با آنها دچار مشکل است، تکالیف خود را به درستی انجام نمی دهد، وسایل خانه را می شکند، لوازم خود را گم می کند، آموزگارش با او مشکل دارد، با هم کلاسی ها تفاهم ندارد و … . هنگامی که علت اینگونه برخورد از کودک پرسیده می شود او گیج و مبهوت نمی داند مشکل از کجاست ولی روی دیگر سکه کودک است او می بیند که از کودکی با او برخورد های بیشتری انجام شده، بیشتر او را طرد کرده اند، بیشتر به او تذکر داده اند و پیوسته افراد به او یادآور می شوند که او دارد اشتباه می کند و بعضاٌ به او توهین می کنند یا متأسفانه تنبیه بدنی و برخورد فیزیکی را از اطرافیان خود می بیند و علت آن را نمی داند کودک از بیماری خود شناخت ندارد و تا سنین نوجوانی نیز بدست آوردن این شناخت بعید است و کودک تنها می فهمد که مورد تبعیض و ظلم واقع شده و با بقیه فرق دارد. بنابراین اگر والدین آگاه باشند و اطلاعات کافی راجع به چگونگی برخورد با فرزند بیش فعال خویش را بدانند، از بسیاری از مسائل ذکر شده اجتناب می شود. در درجه اول الگوی صحیح روابط سالم بین فرزند و والدین شکل می گیرد و این امر از ضعف اعتماد به نفس کودک جلوگیری می کند. در هماهنگی این اطلاع رسانی مشاور نقش بسیار پر اهمیتی را می تواند ایفا نماید. با شرکت دادن فرد بیش فعال در گروه های درمانی، صحبت با والدین، آگاهی دادن به مربی و کنترل اطرافیان، کودک توانمندتر می شود و بهتر حریف مشکل خود می گردد.
از آنجا که بیش فعالی با افسردگی رابطه تنگاتنگی دارد، حتماً باید از قرار دادن کودک در شرایط پر استرس و اضطراب آور که موجب عدم موفقیت او و در نتیجه ضعف اعتماد به نفس می شود، خودداری کرد. در اینجا تشخیص درست و درمان به جا و اطلاع رسانی رمز های موفق هستند. دانستن این نکات به کودک بیش فعال کمک می کند.
در جلوی کلاس بنشینید تا کمتر حواستان پرت شود.
در هنگام انجام تکالیف وسایل الکترونیکی خود را از قبیل تلفن همراه خاموش کنید.
حتی مسئولین مدرسه خود را از قبیل مدیر، معاون، آموزگار در جریان گذاشته و به صورت خیلی شفاف، وضعیت خود را برای آنها توضیح دهید.
از تمام ابزاری که می تواند به سازماندهی و نظم و ترتیب کارها کمک کند، استفاده شود. خواه این یک دفتر یادداشت باشد که در آن کارهای ساده روزانه وی و برنامه های او نوشته شده و خود را ملزم به اجرای دقیق برنامه می کند تا لیستی از وسایلی که روزها می تواند با خود بیاورد و ببرد.
آموزش فواید ریلکس کردن که در توجه و تمرکز نقش بسزایی دارد.
دوستان نزدیک فرد و خانواده آنها را در جریان امر قرار دهید. نیاز نیست که آنها بدانند کودک شما بیش فعال است و اختلال تمرکز دارد بلکه می توان به صورتی دوستانه به آنها گفت که کودک بعضی مواقع حرف های تندی می زند و یا کارهایی می کند که منظوری ندارد ولی اینها همه قلبی نیستند و در اصل او دوست بسیار خوب و مصممی می تواند باشد. چرا که ممکن است کودک به دوستان خود در شرایط هیجانی توهین کرده و یا آنها را از خود براند. معمولاً این موارد به ندرت پیش می آیند و به همین دلیل اطلاع قبلی می تواند بسیار مفید باشد.
این نکته بسیار مهم است و قبلاً نیز به آن اشاره کرده ام که کودکان بیش فعال در برخی موارد بسیار باهوش هستند. در حقیقت افراد بیش فعال با اینکه در برخی جاها اختلال تمرکز دارند ولی در عین حال توانایی های خود را نیز دارند، مهم این است که این توانایی ها از فرد به فرد متفاوت است شناخته و کانالیزه شده و بر روی این نقاط به عنوان قوت کار شود.
ناامیدی به علت عدم توانایی در فعالیت های مستمر در کودکان بیش فعال کاملاً طبیعی است. در این موارد باید از کودک خواست که برای غلبه بر این مشکلات به راه های بالا بیاندیشد و انگیزه درمان را در او تقویت کرد.
تا اینجا خلاصه ای از تعریف، علت و راهکارهای درمانی کودکان بیش فعال گفته شد. در فصل جدید و به زودی از بیش فعالی در کودکان با تأخیر رشد ذهنی به اطلاعتان خواهد رسید.
سایر مقالات
Deficit Hyperactivity Disorder in children (ADHD)
سلب مسئولیت
قبل از این که بخوانید، لطفا سلب مسئولیت را ببینید
تعریف
اختلال نقص توجه و بیش¬فعالی (ADHD) الگویی از مشکلات است که معمولا در کودکی ایجاد می شوند. والدین و معلّم ها متوجه می شوند که کودک:
تمرکز کردن برایش خیلی سخت و دشوار است.
بسیاری از ما حداقل برخی از علائم بالا را در خود داریم ولی دچار اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیستیم. زمانی می توان گفت فردی به ADHD مبتلاست که علائم بالا ارتباطش با سایر افراد یا وضعیت شغلی یا تحصیلی اش را دچار مشکل کند.
با گذشت زمان چه اتفاقی می افتد؟
این اختلال با افزایش سن بهتر میشود ولی ممکن است در بزرگسالی هم ادامه پیدا کند. در این صورت معمولا بیش فعالی تخفیف پیدا می کند ولی رفتارهای تکانشی، ضعف تمرکز و ریسک پذیری ممکن است بدتر شوند. این مسائل ممکن است با یادگیری، کار و نحوه ارتباط فرد با دیگران تداخل پیدا کنند. افسردگی، اضطراب، اعتماد به نفس پایین و سوءمصرف مواد در بزرگسالان مبتلا به ADHD شایع است.
اختلال نقص توجه و بیش فعالی چطور تشخیص داده می شود؟
اگر شما در سنین کودکی و نوجوانی هستید و احساس میکنید مشکلاتی که در بالا به آنها اشاره شد در شما وجود دارند، میتوانید به سرویسهای خدمات سلامت روان کودکان و نوجوانان[1](CAMHS) یا سرویس خدمات کودکان[2] مراجعه کنید. کارکنان متخصص برای شما یک مصاحبه تشخیصی 2-1 ساعته انجام میدهند. آنها راجع به اوایل کودکی و مشکلات فعلی شما از خانواده یا مدرسه تان اطلاعاتی می گیرند. با گذشت زمان و در صورتی که علائم اختلال تا بزرگسالی ادامه پیدا کند، فرد از سرویس های خدمات کودکان و نوجوانان به سرویس های خدمات بزرگسالان منتقل می شود.
اگر شما در سنین بزرگسالی برای اولین بار جهت تشخیص اختلال مراجعه کنید، توسط یک روانپزشک که از اعضاء تیم منطقه ای سلامت روان است ارزیابی میشوید. این ارزیابیها شامل بررسی علامت های فوق و میزان مشکل ساز بودن آنها است. اغلب کودکانی که در انگلستان تشخیص ADHD می گیرند، به همراه مشکلات توجه دچار بیش فعالی و تکانش گری هم هستند.
در ایالات متحده آمریکا، طبقه¬بندی تشخیصیDSM نوع « نقص توجه» بدون بیش فعالی را هم به عنوان یک اختلال در نظر میگیرد. گاهی به این حالت «اختلال نقص توجه»[3] گقته میشود
اختلال نقص توجه و بیش فعالی چقدر شایع است؟
فرد مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه چه علائمی را تجربه می¬کند؟
اگر به این اختلال مبتلا باشید متوجه می شوید که:
علت ایجاد اختلال نقص توجه و بیش فعالی چیست؟
به نظر می رسد که ژن ها در ایجاد آن نقش داشته باشند. در یک سوم موارد حداقل یکی از والدین فرد مبتلا علائم مشابهی را داشته است. به نظر می رسد در صورتی که مادر حین بارداری یا زایمان دچار مشکلاتی شده باشد، احتمال ایجاد ADHD در کودک بیشتر شود. این مشکلات شامل مصرف مواد یا دارو حین بارداری، وزن کم نوزاد حین تولد، عفونت های مغزی ، تماس با سموم یا برخی شرایط استرس زا برای مادر می باشد.
شواهدی وجود دارد که نشان می¬دهند تفاوت¬هایی در ساختار مغز این افراد با سایرین وجود دارد، ولی عوامل محیطی در زندگی فرد نیز ممکن است باعث شوند که احتمال بروز اختلال در او بیشتر شود.
چه کمک هایی برای بزرگسالان مبتلا به ADHD امکان پذیر است؟
شما می توانید در این مورد با روانپزشکتان صحبت کنید. او می تواند سود و زیان های درمان های طبی و روان¬درمانی[4] را مرور کند. هریک از این درمان ها به تنهایی یا توأم با هم قابل انجام هستند.
روان درمانی
درمان شناختی رفتاری[5](CBT) می¬تواند به شما کمک کند تا:
داروها
روند. این داروها شامل متیل¬فنیدیت[6] و دکسامفتامین[7] هستند. ( به نام¬های ریتالین[8]، کنسترا[9]، اکوازیم[10] و دکسدرین [11]هم شناخته می¬شوند.) این داروها خیلی سریع اثر می کنند ولی اثرشان در طول شب از بین می رود. عجیب به نظر می رسد که چنین داروهایی بر ADHD موثر باشند ولی شواهد کافی به نفع این مطلب وجود دارد. انواع آهسته اثر این داروها نیز وجود دارند که فقط کافی است یک بار در روز استفاده شوند. این داروها قابل سوء مصرف هستند بنابراین در انگلستان از نظر قانونی جزو داروهای «تحت کنترل» هستند. عوراض جانبی این دسته از داروها شامل کاهش وزن و گاهی روان پریشی است.
اتوموکستین[12] ( به نام استراترا [13]هم شناخته میشود.)
این دارو یک داروی «غیر محرک» است و چند هفته طول می کشد تا اثرات آن آغاز شود. عوارض جانبی شامل دل پیچه و اسهال است. گزارش هایی نیز در مورد افزایش افکار آسیب به خود به دنبال مصرف این دارو وجود دارد.
درمان ها چقدر موثر هستند؟
تحقیقات اندکی در مورد درمان های دارویی اختلال نقص توجه و بیش فعالی بزرگسالان وجود دارد، بنابراین تنها داروهای معدودی مجوز مصرف برای این منظور را دارند. روانپزشک شما می تواند این داروها را برایتان تجویز کند ولی لازم است که مشخص شود که دارو به صورت " غیرمتعارف"[14] تجویز شده است.
مقدار دارو معمولا از میزانی که برای کودکان تجویز می شود بیشتر است.
چگونه می توانم به خودم کمک کنم؟
1- ADHD و شما فکر کنید که ADHD چگونه می تواند بر موارد زیر اثر بگذارد؟
2- راجع به ADHD اطلاعات بیشتری کسب کنید مطالب فراوانی در این مورد در کتاب ها و اینترنت موجود است. گروه های حمایتی نیز وجود دارند که می توانید با کمک آنها مطالب بیشتری یاد بگیرید. (به قسمت پایین رجوع کنید.)
3- با اطرافیانتان راجع به مشکلاتتان صحبت کنید دوستان، خانواده، معلم ها و همکارانتان شما را به خوبی می شناسند. بپرسید آنها مشکل شما را چطور می بینند و آیا متوجه نکاتی که شرایط را برای شما بهتر یا بدتر می کنند شده اند؟
4- چه نکاتی شرایط را بهتر یا بدتر می کند؟ راجع به مواردی که در زندگیتان وجود دار
Create your
podcast in
minutes
It is Free