45 - Complottheorieën

Vertellen de media ons wel het hele verhaal? Zijn we echt zo naïef om te denken dat de samenleving niet wordt geregeerd door enkele machthebbers in de wereld? Die sporen van vliegtuigen in de lucht, duiden die er niet op dat we besproeid worden met chemicaliën? En de maanlading heeft toch nooit plaatsgevonden: Stanley Kubrick heeft dat gefilmd in een studio. In deze aflevering verwonderen de Mediadoctoren zich over complottheorieën. We doen dat met Stef Aupers, hoogleraar Mediacultuur aan de KU. Een complottheorie is volgens hem een claim over een kleine, onzichtbare maar zeer machtige elite die een ongekende invloed uitoefent. Voorheen ging het in Westerse landen vooral over de exotische ander, zoals joden, communisten en moslims. Rond de moord op John F. Kennedy - de moeder van de moderne complottheorie – vond er echter een verschuiving plaats. Complottheorieën gaan sindsdien vooral over onze eigen instituties, overheden, industrieën en financiële markten. Het Mediadoctoren Bevrijdingsfront breekt in tijdens de uitzending. Soros zou de geheime sponsor van de Mediadoctoren zijn. In de media en sociale wetenschappen heerst het beeld van de complotdenker als schuimbekkende fundamentalistische idioot. De werkelijkheid is echter een stuk genuanceerder. Vaak zijn complotdenkers twijfelaars. Ze krijgen allerlei beelden op zich af, goochelen met informatie, proberen alle theorieën uit maar komen nooit tot een definitieve conclusie. Vincent vindt het opvallend dat complottheorieën vaak verklaringen geven voor situaties die te groot en allesomvattend zijn om te begrijpen. Aupers stelt dat medialogica hierbij een rol speelt. Complottheorieën zijn een voorbeeld van digitale memes: kleine ideeën die zich in razend tempo over het internet verspreiden. Onze redacteur Marloes de Jong interviewde Pepijn van Erp, bestuurslid van Stichting Skepsis. Hij probeert complottheorieën gebaseerd op onjuiste feiten en verkeerde interpretaties te ontkrachten. We bespreken of het ontkrachten van complottheorieën enig effect heeft. In veel gevallen zijn de theorieën inderdaad onzin maar het leidt zelden tot radicalisering. We moeten begrijpen dat we in een cultureel klimaat leven waarin de meest onvoorstelbare scenarios langskomen. Soms blijken deze scenarios nog waar te zijn ook! We concluderen dat complottheorieën een verbeelding zijn van de vervreemding die wij meemaken. Vincent stelt dat de invloed van complottheorieën in de toekomst toenemen. We staan volgens hem aan het begin van een totale ondermijning van welke autoriteit dan ook. Volgens Aupers komt dit omdat we niet zien wat de media doen omdat er achter de interface van alles gebeurt. We zijn ons bewust van die macht – en dit spreekt tot de sociale verbeelding.