29 - Grappen

Grappen gaan vaak over onderwerpen die gevoelig liggen, en eigenlijk werkt humor ook alleen als het een beetje ongepast is. Maar wanneer kan een grap echt niet door de beugel? In deze aflevering verwonderen de Mediadoctoren zich over humor. Dit doen we met Giselinde Kuipers, Hoogleraar Culturele Sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, en met Jeroen Weghs, tekstschrijver en hoofdredacteur van het satirische Tijm Magazine. We bespreken waarom een grap soms te ver kan gaan. Dit heeft te maken met de afstand die humor creëert. Kuipers stelt dat grappen wel een beetje pijnlijk moeten zijn: wanneer iets te ver weg staat – geografisch of historisch – doet het ons niets. Humor is een manier om kritiek te leveren. Het kan mensen verbinden door samen te lachen maar ook mensen uitsluiten. Humor heeft dan ook niet één functie. Weghs zegt dat humor op Tijm Magazine functioneert om iets op de kaart te zetten. Hij gaatop zoek naar grappen die genoeg pijn doen om iets teweeg te brengen. Dat is volgens hem de zoektocht naar wat mensen het meest aan het lachen maakt. Vaardigheden spelen daarbij een rol. Kuipers legt uit dat er een groot verschil is tussen wat hoger- en lageropgeleiden leuk vinden. Weghs maakte speciaal voor ons samen met Folkert een item over foute grappen. [Snel luisteren] We horen nieuwsberichten over Prins Friso, het neerstorten van het toestel van German Wings en van de aanslagen op de Twin Towers en bijbehorende harde grappen. We bespreken het ongemak dat zulke kwinkslagen oproepen. Iris interviewde Jochem van den Berg, hoofdredacteur van de satirische website De Speld, [Snel luisteren] Volgens Van den Berg kan je overal grappen over maken, mits de juiste invalshoek aanwezig is. Hij maakt een onderscheid tussen ethiek en moralisme. Ethiek is nodig om te verantwoorden waarom een grap wordt gemaakt, maar bij moralisme leg je anderen een moraal op. Lachen is deels een onvrijwillige reactie, terwijl het ook een sociale performance is om te laten zien hoe goed je iets begrijpt. Het delen van grappen op sociale media maakt dat laatste element extra pregnant. Weghs vertelt daarbij over de werkwijze van Tijm Magazine. We buigen ons over de discussie omtrent grappen over de islam. Volgens Kuipers gaat die allang niet meer over humor zelf: de situatie is dermate beladen geworden dat een grap over de islam eerder een politiek statement is van ‘wij’ Nederlands met harde grappen tegen ‘de moslims’ zonder gevoel voor humor. Linda koppelt dit aan het idee van de seksuele repressie van Foucault, we hebben de mythe van repressie nodig om te laten zien hoe vrij wij nu zijn. Aan het einde van de aflevering proberen we vast te stellen wanneer een grap nu over de schreef is. [Snel luisteren] Volgens Weghs kan een grap niet te ver gaat, mits deze ook echt grappig is. Linda sluit zich hierbij aan en voegt daaraan toe dat er enkel mensen zijn die een grap niet aankunnen, terecht of onterecht. Het is ontzettend moeilijk omhumor te analyseren en te duiden. Kuipers concludeert toch met een algemene sociologische overweging: een grap gaat te ver wanneer de morele betekenis van een grap zwaarder weegt dan de vondst of de verrassing en het niet lukt iets niet serieus te nemen.